© 2025 Эльвира Сурабалдиева
ЭЛГЕ
Калк үчүн. Адамдар үчүн.
ЭЛГЕ
Калк үчүн. Адамдар үчүн.
Мен Бишкекте төрөлүп, Бишкекте жашайм. Бул шаар мен үчүн иштеген гана жерим эмес, бул менин үйүм. Мен анын ызы-чуусу менен тынчтыгын, жол тыгындарын, жамгырдан кийинки абанын жытын жана ысык суу берилгендеги өзгөчө кубанычты сезе билем. Мен шаарыбызды кызмат ордумдун бийиктигинен карабай - аны шаар тургуну катары, кошунасы катары, сиз менен бирдей көйгөйлөрдү, түйшүктөрдү бөлүшкөн адам катары көрөм.
Акыркы жылдары мен бир негизги нерсени түшүндүм: шаардын сөзсүз планы болууга тийиш! Шаарда тартип болбосо, бул ар бир иштеген, окуткан, дарылаган, үйлөр менен имараттарды курган, балдарын өстүргөн жана жөн гана тынч жашагысы келген адамдардын баарына таасир этет. Кабинеттерде кабыл алынган чечимдер - элге ыңгайлуу көчөлөр, таза суу, коопсуз мектептер, жашыл бактуу короолор түрүндө жетиши керек. Бул мен үчүн абдан маанилүү!
Менин программам кооз убадалардан турбайт. Бул чынчыл, ачык жана жашоочулардын кызыкчылыгы үчүн иштөсе - ишке ашырыла турган конкреттүү кадамдар.
Мен айтып жаткандарымдын баарын күн сайын көрөм, күн сайын сезем. Себеби мен ушул жерде жашайм. Бишкек ар бир адам тынч, коопсуз жана татыктуу жашаган шаарга айланышын каалайм.
Шаардын ар бир тургуну өзү төлөгөн салыктары кайда жумшалып жаткандыгын билиши керек деп эсептейм. Шаардын бюджети - бул жашыруун нерсе жана чиновниктердин жеке капчыгы эмес, бул биз чогуу башкарган жалпы ресурс. Бүгүнкү күндө көп учурда чыгашалар жөнүндө чечимдер эч кандай түшүндүрмөсүз кабыл алынып, отчеттор болсо түшүнүксүз таблицалардын жыйындысы болууда. Кээде тендер боюнча да, чыгымдар боюнча да, аткаруу мөөнөтү боюнча да такыр эле маалымат жок. Ушундан улам, адамдардын ишеними жоголуп, каражаттар дарегине жетпей калууда.
Менин приоритетим - ачык жана түшүнүктүү бюджет. Ар бир сом ачык айкын жүгүртүлүшү керек.
Шаардык бюджеттин онлайн-картасын түзүү керек, анда ар бир жаран өзүнүн көчөсүнө, мектебине, бейтапканасына же жашаган короосуна канча каражат бөлүнгөнүн, подрядчы ким экендигин жана жумуш качан бүтөөрүн көрө алат. Бул система башка өлкөлөрдө натыйжалуу ишке киргизилди жана эгерде саясий эрк болсо,бизде да иштей алат.
Бюджет - бул бийликтин күзгүсү. Ал тунук болгондо, ушак-айыңдар жана өз ара пайда табуулар жоголот. Ал ачык-айкын болбосо, ишенбөөчүлүк жана кыянаттык пайда болот. Мен Бишкектин ар бир сому элге каршы эмес, эл үчүн иштеген, адилеттүү башкаруунун үлгүсү болушун каалайм.
Менин приоритетим - ачык жана түшүнүктүү бюджет. Ар бир сом ачык айкын жүгүртүлүшү керек.
Шаардык бюджеттин онлайн-картасын түзүү керек, анда ар бир жаран өзүнүн көчөсүнө, мектебине, бейтапканасына же жашаган короосуна канча каражат бөлүнгөнүн, подрядчы ким экендигин жана жумуш качан бүтөөрүн көрө алат. Бул система башка өлкөлөрдө натыйжалуу ишке киргизилди жана эгерде саясий эрк болсо,бизде да иштей алат.
Бюджет - бул бийликтин күзгүсү. Ал тунук болгондо, ушак-айыңдар жана өз ара пайда табуулар жоголот. Ал ачык-айкын болбосо, ишенбөөчүлүк жана кыянаттык пайда болот. Мен Бишкектин ар бир сому элге каршы эмес, эл үчүн иштеген, адилеттүү башкаруунун үлгүсү болушун каалайм.
Мамлекеттик жана муниципалдык органдар элге кызмат кылышы керек, тескерисинче болууга мүмкүн эмес.Шаардын тургуну бюрократияны түшүнүүгө, документтер менен кабинеттерге чуркоого же жөнөкөй кайрылууга жооп алуу үчүн бир нече ай күтүүгө милдеттүү эмес. Бүгүнкү күндө көп адамдар кайдыгерликке жана формалдуу жооп кайтарууларга туш болуп, кайрылуу каттарына “эске алынды” деп жазылып, бирок иш жүзүндө эч биржыйынтык болбогон учурлар көп болууда. Муниципалдык органдардын иши “бир терезе жана бир жооп” принциби боюнча түзүлүшү керек. Адам кайрылган болсо –маселе чечилиши керек, же, жок эле дегенде, ага эмне кылуу керек, качан жана бул маселени кандайча чечүүгө мүмкүн деп так түшүндүрүү керек. “Күтүп отургандан көрө, акча менен тезирээк чечилет” дебестен, коррупциясыз жана пара албастан чечилүүгө тийиш.
Санариптик доордо, ар бир шаардын тургуну онлайн режиминде кайрылып, анын аткарылышын реалдуу убакыт режиминде көзөмөлдөй турган бирдиктүү санариптик кайрылуу системасын киргизүү мезгили келди. Мындай система ишти тездетип гана тим болбостон, ким көйгөйдү чыны менен чечип, ким жөн гана отчет жазып жаткандыгын көрсөтө алат.
Муниципалдык кызмат ачык-айкын, тез жана адамдын көйгөйлөрүн чечүүчү болушу керек. Эгерде бир жума таштанды чыгарылбаса, жайкысын арыктарда суу жок болсо, жарык берүү же суу эскертүүсүз өчүрүлсө, эскиргендарак үйгө же унаага кулап калуу коркунучунда болсо - мунун баары ыкчам түрдө чечилиши керек.
Ушунун баары ар бир адам өз укуктарын жана милдеттерин түшүнүп, сылык, маданий жана сый-урмат менен аткарылууга тийиш. Адамдардын бийликтен күткөнү - бул сылыктык, кайтарым байланыш жана жоопкерчилик. Жарандар менен мамлекеттин ортосунда ишеним ушундайча түзүлөт.
Чиновниктер буйрук берүүнү токтотуп, ЭЛГЕ, калк үчүн жана адамдарга кызмат кыла баштаганда шаар өзгөрө баштайт.
Санариптик доордо, ар бир шаардын тургуну онлайн режиминде кайрылып, анын аткарылышын реалдуу убакыт режиминде көзөмөлдөй турган бирдиктүү санариптик кайрылуу системасын киргизүү мезгили келди. Мындай система ишти тездетип гана тим болбостон, ким көйгөйдү чыны менен чечип, ким жөн гана отчет жазып жаткандыгын көрсөтө алат.
Муниципалдык кызмат ачык-айкын, тез жана адамдын көйгөйлөрүн чечүүчү болушу керек. Эгерде бир жума таштанды чыгарылбаса, жайкысын арыктарда суу жок болсо, жарык берүү же суу эскертүүсүз өчүрүлсө, эскиргендарак үйгө же унаага кулап калуу коркунучунда болсо - мунун баары ыкчам түрдө чечилиши керек.
Ушунун баары ар бир адам өз укуктарын жана милдеттерин түшүнүп, сылык, маданий жана сый-урмат менен аткарылууга тийиш. Адамдардын бийликтен күткөнү - бул сылыктык, кайтарым байланыш жана жоопкерчилик. Жарандар менен мамлекеттин ортосунда ишеним ушундайча түзүлөт.
Чиновниктер буйрук берүүнү токтотуп, ЭЛГЕ, калк үчүн жана адамдарга кызмат кыла баштаганда шаар өзгөрө баштайт.
Жер махинациялоонун предмети эмес, ал адамдын жана үй-бүлөнүн жашоосунун жана ишениминин негизи.Бүгүнкү күндө миңдеген бишкектиктер мыйзамдуу салынган үйлөрдө жашап, бирок бузуулар, “кызыл сызыктар” жана шаар куруу пландарындагы өзгөрүүлөр тууралуу улам-улам угушууда. Жер жана турак-жай маселеси ачыктыкты, адилеттүүлүктү жана ондогон жылдар бою өз мүлкүн курган адамдарга урматтоо менен мамиле кылууну талап кылат.
Жеке менчик мыйзам менен корголушу жана кол тийгис болушу керек. Өмүр бою иштеген адам эски схемалардагы кемчиликтерден же өзү катышпастан кабыл алынган чечимдерден улам үйүн же жер тилкесин тартырып жиберүүдөн коркпошу керек.
Өз мүлкүн балдарына калтырган ата энелер анын мыйзамдуулугуна, ал эми кредиттик каражатка турак жай кургандар – эрежелердин жана чечимдердин туруктуулугуна ишениши керек.
Бул үчүн ачык жана жаңыланган коомдук кадастр керек, анда ар бир шаар тургуну жер тилкесинин статусун, “кызыл сызыктардын” чек араларын жана келечектеги курулуш пландарын текшере алат. Бул адамдардын ишенимин кайтарып, жерди пайдалануудагы талаш-тартыштарды жана ишенбөөчүлүктү азайтууга мүмкүндүк берет.
Үлүшчүлөрдү жана ак ниеттүү үй куруучуларды коргоо өзгөчө көңүл бурууга арзыйт. Ар бир курулуш долбоору ачык-айкын документтер, кепилдиктер менен коштолуп, коомдук көзөмөлдө болушу керек.
Жерди пайдаланууда өзүнчө кызыкчылыктарга ылайык өзгөрбөгөн так жана туруктуу эрежелерди белгилөө маанилүү. 1980-жылдары кабыл алынган шаар куруунун эскирген ченемдерин кайра карап чыгуу жана курулушту өнүктүрүү менен шаардык чөйрөнүн сапатынын ортосундагы балансты камсыз кылуу зарыл.
Бишкек өзүнөн өзү эмес, план боюнча - менчик укугун, архитектураны жана жашоочулардын кызыкчылыктарын урматтоо менен өнүгүшү керек.
Жерде жана курулушта тартип орнотулган шаар – бул тынч жана эртеңки күнгө ишеними менен жашаган адамдардын шаары.
Жеке менчик мыйзам менен корголушу жана кол тийгис болушу керек. Өмүр бою иштеген адам эски схемалардагы кемчиликтерден же өзү катышпастан кабыл алынган чечимдерден улам үйүн же жер тилкесин тартырып жиберүүдөн коркпошу керек.
Өз мүлкүн балдарына калтырган ата энелер анын мыйзамдуулугуна, ал эми кредиттик каражатка турак жай кургандар – эрежелердин жана чечимдердин туруктуулугуна ишениши керек.
Бул үчүн ачык жана жаңыланган коомдук кадастр керек, анда ар бир шаар тургуну жер тилкесинин статусун, “кызыл сызыктардын” чек араларын жана келечектеги курулуш пландарын текшере алат. Бул адамдардын ишенимин кайтарып, жерди пайдалануудагы талаш-тартыштарды жана ишенбөөчүлүктү азайтууга мүмкүндүк берет.
Үлүшчүлөрдү жана ак ниеттүү үй куруучуларды коргоо өзгөчө көңүл бурууга арзыйт. Ар бир курулуш долбоору ачык-айкын документтер, кепилдиктер менен коштолуп, коомдук көзөмөлдө болушу керек.
Жерди пайдаланууда өзүнчө кызыкчылыктарга ылайык өзгөрбөгөн так жана туруктуу эрежелерди белгилөө маанилүү. 1980-жылдары кабыл алынган шаар куруунун эскирген ченемдерин кайра карап чыгуу жана курулушту өнүктүрүү менен шаардык чөйрөнүн сапатынын ортосундагы балансты камсыз кылуу зарыл.
Бишкек өзүнөн өзү эмес, план боюнча - менчик укугун, архитектураны жана жашоочулардын кызыкчылыктарын урматтоо менен өнүгүшү керек.
Жерде жана курулушта тартип орнотулган шаар – бул тынч жана эртеңки күнгө ишеними менен жашаган адамдардын шаары.
Сууга жеткүүликтүүлүк - ыңгайлуулук эмес, бул ар бир адамдын негизги укугу. Бишкектеги эски тармактар эскилиги жетип, суунун жоготуулары 60 %га жетүүдө, ал эми жаңы конуштар коммуникацияларды орнотууга караганда тездик менен курулуп жатат. Шаардын тургундары сууну “график боюнча” күтпөшү керек. XXI кылымда шаар заманбап, ишенимдүү жана натыйжалуу суу тутумуна муктаж. Эскилиги жеткен түтүктөрдү этап-этабы менен алмаштырууга, резервуарларды жана насостук станцияларды курууга, суунун сапатын үзгүлтүксүз көзөмөлдөө системасын киргизүүгө жана райондор боюнча анализдердин жыйынтыктарын ачык жарыялоого багытталган “Ар бир үй үчүн таза суу” программасы керек. Ар бир шаар тургуну кандай суу ичип жаткандыгы жөнүндө маалыматка ээ болушу керек жана анын коопсуздугуна ишениши керек.
Эгемендүүлүк жылдарында Кыргызстан борбор калааны өнүктүрүү үчүн олуттуу донордук каражаттарды, гранттарды жана кредиттерди, анын ичинде инфраструктуралык долбоорлорду алды. Аларды пайдалануу түшүнүктүү жана үзгүлтүксүз отчеттор менен коштолуп, ал эми бул иштин натыйжалары документтерде гана эмес, иш жүзүндө жакшыртылган суу менен камсыздоо түрүндө көрүнүшү керек. Экология биздин күнүмдүк жашообуздун бир бөлүгү.
Шаар түтүнгө жана таштандыга толуп турат, кырдаалды өзгөртүү үчүн системалуу иш алып баруу керек: ал үчүн жеке секторду газдаштыруу, заводдорго чыпкаларды орнотуу, кайра иштетүүнү өнүктүрүү жана жашыл аймактарды көбөйтүү зарыл.
Ар бир дарак, ар бир арык, ар бир сейил багы - бул шаардын жана анын тургундарынын ден соолугуна кошулган салым. Крандагы суу жана көчөдөгү аба таза болуп, ал эми экология жыйналыштардагы биринчи маселе болбой, Бишкек чыныгы шаардык саясаттын бир бөлүгү болгон шаарга айланышы керек.
Таза суу, жашыл короолор жана таза аба - бул ар бир бишкектик үчүн жашоо ченеми.
Эгемендүүлүк жылдарында Кыргызстан борбор калааны өнүктүрүү үчүн олуттуу донордук каражаттарды, гранттарды жана кредиттерди, анын ичинде инфраструктуралык долбоорлорду алды. Аларды пайдалануу түшүнүктүү жана үзгүлтүксүз отчеттор менен коштолуп, ал эми бул иштин натыйжалары документтерде гана эмес, иш жүзүндө жакшыртылган суу менен камсыздоо түрүндө көрүнүшү керек. Экология биздин күнүмдүк жашообуздун бир бөлүгү.
Шаар түтүнгө жана таштандыга толуп турат, кырдаалды өзгөртүү үчүн системалуу иш алып баруу керек: ал үчүн жеке секторду газдаштыруу, заводдорго чыпкаларды орнотуу, кайра иштетүүнү өнүктүрүү жана жашыл аймактарды көбөйтүү зарыл.
Ар бир дарак, ар бир арык, ар бир сейил багы - бул шаардын жана анын тургундарынын ден соолугуна кошулган салым. Крандагы суу жана көчөдөгү аба таза болуп, ал эми экология жыйналыштардагы биринчи маселе болбой, Бишкек чыныгы шаардык саясаттын бир бөлүгү болгон шаарга айланышы керек.
Таза суу, жашыл короолор жана таза аба - бул ар бир бишкектик үчүн жашоо ченеми.
Заманбап шаар имараттардан гана эмес, жашоо өтүүчү жолдордон да куралат. Бишкек өсүп жатат, ал эми анын транспорт системасы артта калууда.
Ар бир эртең мененки жана кечиндеги көйгөй: тыгындар, жык толгон маршруткалар, бузулган тротуарлар. Эгерде адамдар бир жерге баруу үчүн жолго бир нече саат коротсо жана көчөлөр оңдолгондон кийин эле бир нече айдан кийин жараксыз болуп калса, шаар өнүгө албайт.
Акыркы жылдары жол иштеринин сапаты жана каражаттарды натыйжалуу сарптоо маселеси бир нече жолу көтөрүлдү. Ар бир сарпталган сумма ачык болушу керек жана подрядчы ким, жумуш кандай баада, канча мөөнөттө жана кандай натыйжа менен аткарылары көзөмөлдөнүшү маанилүү. Ачыктык жана көзөмөл гана сапатты жана чынчылдыкты кепилдейт. Жол киреше булагы эмес, элдин алдындагы жоопкерчилик.
Оңдоо жана куруу үчүн ар бир тендер коомчулуктун катышуусу жана депутаттык көзөмөл менен ачык болууга тийиш. Бул жерде сөз жаза чарасы жөнүндө эмес, каражаттарды ошол эле схемаларга түшүрбөй, подрядчылар өз ара пайда таппастан, кадыр-барк үчүн иштеши тууралуу болууда.
Транспортту өнүктүрүү да маанилүү маселе. Шаарга жаңы маршруттар, заманбап автобустар, сапарды улантуу үчүн бир унаадан экинчисине ыңгайлуу өтүү, коопсуз өтмөктөр жана тротуарлар керек. Бул жолдордогу жүктү азайтып, мектеп окуучуларынан баштап улгайган адамдарга чейин жолдо жүрүүнү ыңгайлуу жана коопсуз кылат.
Бишкек тыгында турбай, алдыга карай өнүгүшү керек. Буга жол отчеттор үчүн эмес, адамдар үчүн курулган шартта жетүүгө болот.
Ар бир эртең мененки жана кечиндеги көйгөй: тыгындар, жык толгон маршруткалар, бузулган тротуарлар. Эгерде адамдар бир жерге баруу үчүн жолго бир нече саат коротсо жана көчөлөр оңдолгондон кийин эле бир нече айдан кийин жараксыз болуп калса, шаар өнүгө албайт.
Акыркы жылдары жол иштеринин сапаты жана каражаттарды натыйжалуу сарптоо маселеси бир нече жолу көтөрүлдү. Ар бир сарпталган сумма ачык болушу керек жана подрядчы ким, жумуш кандай баада, канча мөөнөттө жана кандай натыйжа менен аткарылары көзөмөлдөнүшү маанилүү. Ачыктык жана көзөмөл гана сапатты жана чынчылдыкты кепилдейт. Жол киреше булагы эмес, элдин алдындагы жоопкерчилик.
Оңдоо жана куруу үчүн ар бир тендер коомчулуктун катышуусу жана депутаттык көзөмөл менен ачык болууга тийиш. Бул жерде сөз жаза чарасы жөнүндө эмес, каражаттарды ошол эле схемаларга түшүрбөй, подрядчылар өз ара пайда таппастан, кадыр-барк үчүн иштеши тууралуу болууда.
Транспортту өнүктүрүү да маанилүү маселе. Шаарга жаңы маршруттар, заманбап автобустар, сапарды улантуу үчүн бир унаадан экинчисине ыңгайлуу өтүү, коопсуз өтмөктөр жана тротуарлар керек. Бул жолдордогу жүктү азайтып, мектеп окуучуларынан баштап улгайган адамдарга чейин жолдо жүрүүнү ыңгайлуу жана коопсуз кылат.
Бишкек тыгында турбай, алдыга карай өнүгүшү керек. Буга жол отчеттор үчүн эмес, адамдар үчүн курулган шартта жетүүгө болот.
Таза жана ыңгайлуу шаар анда жашаган адамдарды сыйлоодон башталат. Бишкек - биздин жалпы үйүбүз жана ал ар бир адамга жайлуу болушу керек. Бирок, көптөгөн короолор жарыксыз болуп, таштандылар убагында тазаланбай, эски бак-дарактар жана тазаланбаган сейил бактар эс алуунун ордуна коркунуч жаратууда. Тартип жана жарыктандыруу бар жерде коопсуздук бар; каралбай калган жана урап-бузулган жерде кайдыгерлик бар.
Шаарды ишембиликтерде гана эмес, үзгүлтүксүз процессте көрктөндүрүү керек. Таштандыларды өз убагында чыгаруу, арыктарды тазалоо, тротуарларды оңдоо, жашыл зоналарды түзүү жана жарыктандыруу боюнча системалуу иштерди жүргүзүү зарыл.
Шаардын тургундары тазалоо жана көрктөндүрүү графигин билиши зарыл, ал эми подрядчылар ар бир аткарылбаган милдеттенме үчүн жооп бериши керек. Шаардык кызматтардын ыкчам иштөөсү маанилүү. Эгердеташтанды бир апталап чыгарылбаса, көчөдөгү фонарлар күйбөсө же балдар аянтчасындагы курулмалар иштебесе - мындай маселелер бир айлап эмес, тез арада чечилиши керек.
Бул үчүн бирдиктүү кайтарым байланыш системасы зарыл, мында шаардыктар билдирүү жиберип, анын реалдуу убакытта аткарылышын көзөмөлдөй алышат.
Коопсуздук отчеттордон эмес, жарыктандырылган көчөлөрдөн, иштеген камералардан жана короолордонбашталат. Бишкекте, айрыкча парктарда, тар көчөлөрдө жана социалдык объекттердин жанында видеокөзөмөл жана жарык берүү системасын өнүктүрүү маанилүү.
Технология элге кызмат кылышы керек: “Коопсуз шаар” долбоорундагы камералар мыйзам бузуулардын алдын алууга, кылмыштардын бетин ачууга жана көчөлөргө тынчтыкты орнотууга жардам берерин көрсөттү. Шаардын тургундары өздөрүн иш жүзүндө корголгонун сезиши үчүн мындай системалар борбор калаабыздын бардык райондорунда иштеп, коомдук көзөмөл үчүн ачык болушу керек. Эгерде дааттануу каттарына жооп иретинде эмес, көрктөндүрүү шаардык саясаттын системалуу бөлүгү катары болсо, Бишкек таза, жашыл жана коопсузшаарга айланышы мүмкүн.
Тартип көңүл бурбагыдай, арзыбаган нерсе эмес. Бул адамдарга болгон сый-урматтын жана шаарга кам көрүүнүн көрүнүшү.
Шаарды ишембиликтерде гана эмес, үзгүлтүксүз процессте көрктөндүрүү керек. Таштандыларды өз убагында чыгаруу, арыктарды тазалоо, тротуарларды оңдоо, жашыл зоналарды түзүү жана жарыктандыруу боюнча системалуу иштерди жүргүзүү зарыл.
Шаардын тургундары тазалоо жана көрктөндүрүү графигин билиши зарыл, ал эми подрядчылар ар бир аткарылбаган милдеттенме үчүн жооп бериши керек. Шаардык кызматтардын ыкчам иштөөсү маанилүү. Эгердеташтанды бир апталап чыгарылбаса, көчөдөгү фонарлар күйбөсө же балдар аянтчасындагы курулмалар иштебесе - мындай маселелер бир айлап эмес, тез арада чечилиши керек.
Бул үчүн бирдиктүү кайтарым байланыш системасы зарыл, мында шаардыктар билдирүү жиберип, анын реалдуу убакытта аткарылышын көзөмөлдөй алышат.
Коопсуздук отчеттордон эмес, жарыктандырылган көчөлөрдөн, иштеген камералардан жана короолордонбашталат. Бишкекте, айрыкча парктарда, тар көчөлөрдө жана социалдык объекттердин жанында видеокөзөмөл жана жарык берүү системасын өнүктүрүү маанилүү.
Технология элге кызмат кылышы керек: “Коопсуз шаар” долбоорундагы камералар мыйзам бузуулардын алдын алууга, кылмыштардын бетин ачууга жана көчөлөргө тынчтыкты орнотууга жардам берерин көрсөттү. Шаардын тургундары өздөрүн иш жүзүндө корголгонун сезиши үчүн мындай системалар борбор калаабыздын бардык райондорунда иштеп, коомдук көзөмөл үчүн ачык болушу керек. Эгерде дааттануу каттарына жооп иретинде эмес, көрктөндүрүү шаардык саясаттын системалуу бөлүгү катары болсо, Бишкек таза, жашыл жана коопсузшаарга айланышы мүмкүн.
Тартип көңүл бурбагыдай, арзыбаган нерсе эмес. Бул адамдарга болгон сый-урматтын жана шаарга кам көрүүнүн көрүнүшү.
Билим берүү биздин келечегибиздин пайдубалы. Бирок бүгүнкү күндө бул пайдубал көңүл бурууну талап кылат: мектептер чектен ашып толгон, мугалимдерге ашыкча жумуш жана жоопкерчилик үйүлгөн, балдар кээде бир нече сменада окушат, ал эми ата-энелер класстарды оңдоп-түзөөгө жана окуу китептерин сатып алууга жардам берүүгө муктаж. Бул үй-бүлөлөргө кошумча күч келтирип, окуунун сапатына таасирин тийгизет.
Өлкөдө жана борбор калаабызда жаңы мектептерди жана бала бакчаларды куруу боюнча иштер жүрүп жатат: 2025-жылы көптөгөн социалдык объекттер курулду, ал эми жакынкы жылдары жаңы мектептер жана бала бакчалар пландалууда. Мен бул аракеттерди колдойм. Бирок, пландар бүгүнкү күндө адамдар үчүн иштеши керек, ошондуктан мен массалык турак жай курууда социалдык объекттердин – бала бакчалардын, мектептердин, клиникалардын жана жашыл аймактардын пропорциясы дароо эске алынышын талап кылам. Бул балдарын шаар аркылуу ташыган ата-энелердин санын азайтып, транспорт системасынан ашыкча жүктү алып салат.
Мамлекет жана шаар бийлиги маанилүү долбоорлорго каражат табат - демек, балдар үчүн да базалык керектөөлөрдү камсыз кылууга милдеттүү. Тактап айтканда, окуу жылы башаламандыктан эмес, окуу менен башталышы үчүн окуу китептери өз убагында жеткирилип, бирдиктүү программа боюнча болушу керек. Ошондой эле мектептерди жабдуулар, Интернет жана лабораториялар менен камсыз кылуу керек –заманбап окутуу шарттары балдарга өнүгүү үчүн реалдуу мүмкүнчүлүктөрдү берет.
Мектептеги ысык түшкү тамак - бул баланын ден-соолугуна кам көрүү. Таза тамак-аш сатып алуу, сапатты көзөмөлдөө жана өзгөчөлөнүп тамактанган балдарга көңүл буруу керек.
Мугалимдерге колдоо көрсөтүү бул өзүнчө маселе. Мектептеги коллективдин көпчүлүгүн аялдар түзөт; мугалимдерде бюрократия өтө көп. Отчеттук жүктөмдүн бир бөлүгүн алып салуу, квалификацияны жогорулатуу мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү, жеңилдиктерди жана социалдык колдоону, анын ичинде жеткиликтүү турак жайды жана жеңилдетилген жол кирени камсыз кылуу зарыл. Биздин балдарды окуткан мугалимдер келечекке болгон сый-урматты жана ишенимди сезиши керек.
Билим берүү - бул шаарга жана өлкөгө болгон инвестиция. Мен жашоочулардын кызыкчылыгын эске алуу менен пландалган долбоорлордун ачык-айкын ишке ашырылышын жана жаңы конуштар керектүү социалдык инфраструктура менен бир нече жылда эмес, дароо камсыз болушуна аракет кылам.
Өлкөдө жана борбор калаабызда жаңы мектептерди жана бала бакчаларды куруу боюнча иштер жүрүп жатат: 2025-жылы көптөгөн социалдык объекттер курулду, ал эми жакынкы жылдары жаңы мектептер жана бала бакчалар пландалууда. Мен бул аракеттерди колдойм. Бирок, пландар бүгүнкү күндө адамдар үчүн иштеши керек, ошондуктан мен массалык турак жай курууда социалдык объекттердин – бала бакчалардын, мектептердин, клиникалардын жана жашыл аймактардын пропорциясы дароо эске алынышын талап кылам. Бул балдарын шаар аркылуу ташыган ата-энелердин санын азайтып, транспорт системасынан ашыкча жүктү алып салат.
Мамлекет жана шаар бийлиги маанилүү долбоорлорго каражат табат - демек, балдар үчүн да базалык керектөөлөрдү камсыз кылууга милдеттүү. Тактап айтканда, окуу жылы башаламандыктан эмес, окуу менен башталышы үчүн окуу китептери өз убагында жеткирилип, бирдиктүү программа боюнча болушу керек. Ошондой эле мектептерди жабдуулар, Интернет жана лабораториялар менен камсыз кылуу керек –заманбап окутуу шарттары балдарга өнүгүү үчүн реалдуу мүмкүнчүлүктөрдү берет.
Мектептеги ысык түшкү тамак - бул баланын ден-соолугуна кам көрүү. Таза тамак-аш сатып алуу, сапатты көзөмөлдөө жана өзгөчөлөнүп тамактанган балдарга көңүл буруу керек.
Мугалимдерге колдоо көрсөтүү бул өзүнчө маселе. Мектептеги коллективдин көпчүлүгүн аялдар түзөт; мугалимдерде бюрократия өтө көп. Отчеттук жүктөмдүн бир бөлүгүн алып салуу, квалификацияны жогорулатуу мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү, жеңилдиктерди жана социалдык колдоону, анын ичинде жеткиликтүү турак жайды жана жеңилдетилген жол кирени камсыз кылуу зарыл. Биздин балдарды окуткан мугалимдер келечекке болгон сый-урматты жана ишенимди сезиши керек.
Билим берүү - бул шаарга жана өлкөгө болгон инвестиция. Мен жашоочулардын кызыкчылыгын эске алуу менен пландалган долбоорлордун ачык-айкын ишке ашырылышын жана жаңы конуштар керектүү социалдык инфраструктура менен бир нече жылда эмес, дароо камсыз болушуна аракет кылам.
Аялдар ар бир үй-бүлөнүн жана коомдун тиреги. Энелерди, көп балалуу үй-бүлөлөрдү жана социалдык жактан аялуу топторду колдоо - бул өлкөнүн туруктуулугуна жана балдардын келечегине кошулган салым.
Аялдарга билим алууга, жаңы кесиптерге ээ болууга жана өз бизнесин баштоого жардам берген программаларды иштеп чыгуу керек. Кайра окутуу, чакан бизнес, салык кредиттери жана чакан гранттар иштөөгө жана жумуш орундарын түзүүгө даяр болгон аялдарга жеткиликтүү болушу керек.
Бүгүнкү күндө жаңыдан иш баштап жаткан көпчүлүк ишкерлерге каржылоону алуу кыйын, ошондуктан альтернативдүү колдоо механизмдерин - күрөөсүз чакан кредиттерди, стартап-гранттарды, мамлекеттик кепилдиктерди жана кепилдик программаларын өнүктүрүү маанилүү. Бул иштөөгө, өз ишин курууга жана өлкөнүн экономикасына салым кошууга даяр болгон аялдар үчүн адилеттүү шарттарды түзөт.
Ошондой эле, жардам бир жолку төлөмдөр түрүндө эмес, окутуу, жабдуу же жайды ижарага алуу үчүн максаттуу сертификаттар түрүндө берилгенде даректүү колдоонун түшүнүктүү жана практикалык механизмдерин түзүү маанилүү. Бул ыкма социалдык жардамды натыйжалуу кылат жана адамдардын бутуна туруусуна жардам берет.
Аялдарды жана үй-бүлөлөрдү зомбулуктан коргоо өзүнчө көңүл бурууну талап кылат. Укук коргоо органдарынын маалыматы боюнча, акыркы жылдары үй-бүлөлүк зомбулук фактылары көбөйдү жана бул кооптуу сигнал болуп саналат. Кыргызстанда жоопкерчилик чаралары күчөтүлүп, камакка алуу мөөнөтү узартылды жана укук бузуучуларга электрондук көзөмөл киргизилүүдө. Бирок үй-бүлөнү коргоодо жазалоо гана эмес, алдын алуу, психологиялык жардам көрсөтүү, укуктук билим берүү жана социалдык колдоо болгондо гана чыныгы өзгөрүүлөр мүмкүн болот.
Аялдардын демилгелерин өнүктүрүү, бирдей мүмкүнчүлүктөр жана укуктарды
коргоо - бул формалдуулук эмес, коомдун жетилгендигинин жана адилеттүүлүгүнүн көрсөткүчү. Аялдарга колдоокөрсөткөн шаар күчтүү, туруктуу жана адамгерчиликтүү болуп өнүгөт.
Аялдарга билим алууга, жаңы кесиптерге ээ болууга жана өз бизнесин баштоого жардам берген программаларды иштеп чыгуу керек. Кайра окутуу, чакан бизнес, салык кредиттери жана чакан гранттар иштөөгө жана жумуш орундарын түзүүгө даяр болгон аялдарга жеткиликтүү болушу керек.
Бүгүнкү күндө жаңыдан иш баштап жаткан көпчүлүк ишкерлерге каржылоону алуу кыйын, ошондуктан альтернативдүү колдоо механизмдерин - күрөөсүз чакан кредиттерди, стартап-гранттарды, мамлекеттик кепилдиктерди жана кепилдик программаларын өнүктүрүү маанилүү. Бул иштөөгө, өз ишин курууга жана өлкөнүн экономикасына салым кошууга даяр болгон аялдар үчүн адилеттүү шарттарды түзөт.
Ошондой эле, жардам бир жолку төлөмдөр түрүндө эмес, окутуу, жабдуу же жайды ижарага алуу үчүн максаттуу сертификаттар түрүндө берилгенде даректүү колдоонун түшүнүктүү жана практикалык механизмдерин түзүү маанилүү. Бул ыкма социалдык жардамды натыйжалуу кылат жана адамдардын бутуна туруусуна жардам берет.
Аялдарды жана үй-бүлөлөрдү зомбулуктан коргоо өзүнчө көңүл бурууну талап кылат. Укук коргоо органдарынын маалыматы боюнча, акыркы жылдары үй-бүлөлүк зомбулук фактылары көбөйдү жана бул кооптуу сигнал болуп саналат. Кыргызстанда жоопкерчилик чаралары күчөтүлүп, камакка алуу мөөнөтү узартылды жана укук бузуучуларга электрондук көзөмөл киргизилүүдө. Бирок үй-бүлөнү коргоодо жазалоо гана эмес, алдын алуу, психологиялык жардам көрсөтүү, укуктук билим берүү жана социалдык колдоо болгондо гана чыныгы өзгөрүүлөр мүмкүн болот.
Аялдардын демилгелерин өнүктүрүү, бирдей мүмкүнчүлүктөр жана укуктарды
коргоо - бул формалдуулук эмес, коомдун жетилгендигинин жана адилеттүүлүгүнүн көрсөткүчү. Аялдарга колдоокөрсөткөн шаар күчтүү, туруктуу жана адамгерчиликтүү болуп өнүгөт.
Маданият - бул адамдарды бириктирип, урматтоо, ишеним жана өз ара колдоо атмосферасын түзүүчү чөйрө. Бишкек административдик гана эмес, чыгармачылыктын, баарлашуунун жана жакшы демилгелердин шаары - өлкөнүн руханий борбору болушу керек.
Жаш баладан тартып улгайган адамдарга чейин ар бир адам өзүн өнүктүрүү үчүн аянтча болгон китепканаларды, театрларды, музейлерди, чыгармачылык үйлөрүн жана маданий борборлорду колдоо маанилүү.
Биримдик жана катышуу атмосферасын түзгөн коомдук аянтчаларды, фестивалдарды, жарманкелерди жана шаардык демилгелерди өнүктүрүү зарыл. Мындай долбоорлор муундардын байланышын бекемдейт жана өз шаарыбыз үчүн сыймыктануу сезимин жаратат.
Улуу муун өзгөчө көңүл бурууга татыктуу. Көптөгөн улгайган адамдарга баарлашуу жана эс алуу үчүн атайын жайлар каралган эмес. Эмне үчүн шаардык сейил бактарды стол үстүндөгү оюндар жана бийлөө, кол өнөрчүлүк жана окуу ийримдери сыяктуу кызыкчылыктар боюнча үзгүлтүксүз жолугушуулар үчүн колдонбойсуз? Алар өмүрүн эмгектенүүгө жана балдарды тарбиялоого арнап, азыркы учурда сый-урматка бөлөнүп, жигердүү жана ырахаттануу менен жашоого татыктуу.
Бишкек жаш курагына карабастан ар бир адам өзүн керектүү сезген, маданият адамдарды бириктирип, шыктандырып, бири-бирине жакын болууга жардам берген шаар болушу мүмкүн.
Бишкек өткөндү сыйлаган, азыркыны өнүктүргөн жана келечекте адамдар, жаратылыш жана бул шаарда жашаган ар бир тирүү жан жөнүндө кам көргөн шаар болушу керек.
Жаш баладан тартып улгайган адамдарга чейин ар бир адам өзүн өнүктүрүү үчүн аянтча болгон китепканаларды, театрларды, музейлерди, чыгармачылык үйлөрүн жана маданий борборлорду колдоо маанилүү.
Биримдик жана катышуу атмосферасын түзгөн коомдук аянтчаларды, фестивалдарды, жарманкелерди жана шаардык демилгелерди өнүктүрүү зарыл. Мындай долбоорлор муундардын байланышын бекемдейт жана өз шаарыбыз үчүн сыймыктануу сезимин жаратат.
Улуу муун өзгөчө көңүл бурууга татыктуу. Көптөгөн улгайган адамдарга баарлашуу жана эс алуу үчүн атайын жайлар каралган эмес. Эмне үчүн шаардык сейил бактарды стол үстүндөгү оюндар жана бийлөө, кол өнөрчүлүк жана окуу ийримдери сыяктуу кызыкчылыктар боюнча үзгүлтүксүз жолугушуулар үчүн колдонбойсуз? Алар өмүрүн эмгектенүүгө жана балдарды тарбиялоого арнап, азыркы учурда сый-урматка бөлөнүп, жигердүү жана ырахаттануу менен жашоого татыктуу.
Бишкек жаш курагына карабастан ар бир адам өзүн керектүү сезген, маданият адамдарды бириктирип, шыктандырып, бири-бирине жакын болууга жардам берген шаар болушу мүмкүн.
Бишкек өткөндү сыйлаган, азыркыны өнүктүргөн жана келечекте адамдар, жаратылыш жана бул шаарда жашаган ар бир тирүү жан жөнүндө кам көргөн шаар болушу керек.
Жаныбарларга болгон мамиле – коомдун маданиятынын жана адамгерчилигинин көрсөткүчү. Жаныбарларга талаптагыдай мамиле түзүлгөн шаар бардыгы үчүн тынч жана коопсуз болот. Бишкекте жаныбарларга мамиле кылуунун гумандуу жана заманбап системасын түзүү керек.
Үй жаныбарларын багуунун бардык жаңы эрежелери коомчулуктун, эксперттердин жана жаныбарларды коргоочу уюмдардын катышуусу менен иштелип чыгышы керек. Чечимдерди кылдаттык менен, Мыйзамдын жана акыл-эстин негизинде, жазалоого эмес, гумандуулукка артыкчылык берүү менен кабыл алуу маанилүү. Борбор калаадажолбун жаныбарлар үчүн убактылуу баш калкалоочу жай куруу жана батирлерде үй жаныбарларын кармоо эрежелерин түзүү демилгелери талкууланууда. Мындай кадамдар ачык-айкын жана адистердин катышуусу менен ишке ашса, пайдалуу болушу мүмкүн.
Жаныбарларды өлтүрүп салбастан, стерилизациялоо, вакцинациялоо жана жаңы ээсин таап, өткөрүп берүү менен муниципалдык кызматтардын ветеринарлар жана ыктыярчылар менен биргеликте иштеген туруктуу системаны түзүү зарыл.
Бирок чыныгы өзгөрүү документтерден эмес, тарбиядан башталат. Балдар менен чоңдордун жаныбарларга болгон ырайымсыздыгы – балдарга жашоону кантип баалоо керектигин үйрөткөнүбүз. Ошондуктан, балдарда жоопкерчилик сезимин, боорукердикти жана тирүү жандыктарды урматтоону калыптандыруучу билим берүү жана маданий программаларды өнүктүрүү маанилүү. Бала гумандуулуктун үлгүсүн көргөндө, ал кайдыгер болуп чоңойбойт.
Бишкек адамдын да, жаныбардын да жашоосун бардык жагынан сыйлаган, боорукердик жана жоопкерчилик калыптанган шаарга айланышы мүмкүн.
Бул чындыгында ЭЛГЕ, калк үчүн жана адамдар үчүн жашаган шаардын келечеги.
Үй жаныбарларын багуунун бардык жаңы эрежелери коомчулуктун, эксперттердин жана жаныбарларды коргоочу уюмдардын катышуусу менен иштелип чыгышы керек. Чечимдерди кылдаттык менен, Мыйзамдын жана акыл-эстин негизинде, жазалоого эмес, гумандуулукка артыкчылык берүү менен кабыл алуу маанилүү. Борбор калаадажолбун жаныбарлар үчүн убактылуу баш калкалоочу жай куруу жана батирлерде үй жаныбарларын кармоо эрежелерин түзүү демилгелери талкууланууда. Мындай кадамдар ачык-айкын жана адистердин катышуусу менен ишке ашса, пайдалуу болушу мүмкүн.
Жаныбарларды өлтүрүп салбастан, стерилизациялоо, вакцинациялоо жана жаңы ээсин таап, өткөрүп берүү менен муниципалдык кызматтардын ветеринарлар жана ыктыярчылар менен биргеликте иштеген туруктуу системаны түзүү зарыл.
Бирок чыныгы өзгөрүү документтерден эмес, тарбиядан башталат. Балдар менен чоңдордун жаныбарларга болгон ырайымсыздыгы – балдарга жашоону кантип баалоо керектигин үйрөткөнүбүз. Ошондуктан, балдарда жоопкерчилик сезимин, боорукердикти жана тирүү жандыктарды урматтоону калыптандыруучу билим берүү жана маданий программаларды өнүктүрүү маанилүү. Бала гумандуулуктун үлгүсүн көргөндө, ал кайдыгер болуп чоңойбойт.
Бишкек адамдын да, жаныбардын да жашоосун бардык жагынан сыйлаган, боорукердик жана жоопкерчилик калыптанган шаарга айланышы мүмкүн.
Бул чындыгында ЭЛГЕ, калк үчүн жана адамдар үчүн жашаган шаардын келечеги.
Корутунду
Корутунду
Көп сындап, ачууланса болот. Талаадагы жалгыз жоокер эмес дегендей, бир адамга чоң ишти жалгыз жасоо өтө кыйын же мүмкүн эмес деп айтууга болот. Бирок адам күтпөстөн, өзүнөн баштаса, кээде бир адам да көп нерсени өзгөртө алат. Ар бирибиз чынчылдыкта, адамдарды сыйлоодо, жаныбыздагы адамдарга жардам берүүгө даярболууда өзгөрүүлөрдүн бир бөлүгү боло алабыз. Шаардагы тартип биздин өзүбүздөгү ички тартиптен башталат.
Адилеттүүлүк - кайдыгерлик менен өтүп кетпөөнү тандоодон башталат. Бишкек - биздин жалпы үйүбүз.
Эгерде биз бири-бирибизге карай кадам таштасак, бул шаар биз каалагандай - чынчыл, жайлуу, жашыл бактуу жана боорукердик орногон шаарга айланат деп ишенем.
Шаардын, өлкөнүн жана элдин күчү ошентип башталат.
ЭЛГЕ - калк үчүн, адамдар үчүн ошентип башталат.